Referencat
* Ky ese së pari është botuar në një version të shkurtër në numrin e parë të revistës Java në dhjetor të vitit 2001 me titullin ’Krijimi i kombit kosovar e çon Kosovën në Serbi’. I njëjti artikull është botuar tani së voni në AAVV, Çka asht kosovari?: Identiteti Kosovar, debat. Prishtinë: Java, Dhjetor, 2005, fq169-175. Më pas eseu në version më të gjatë e me titullin ‘A ekziston identiteti kosovar?’ është botuar në Koha Ditore (korrik 2003) dhe Shekulli (maj 2004), ndërsa për këtë numër të revistës MM, ka pësuar edhe një zgjerim dhe përpunim.
[1] Për këtë temë si dhe për ndikimet e globalizimit në identitetet kombëtare shih Samuel P.Huntington, Who Are We?: America’s Great Debate. London: Free Press, 2005, fq. 4-20.
[2] Shih Rexhep Qosja, Çështja shqiptare: Historia dhe politika. Prishtinë: Instituti Albanologjik, fq.13.
[3] Shih Mehmet Kraja, Mirupafshim në një luftë tjetër. Prishtinë: Rozafa, 2003, fq.345
[4] Ky debat pat marrë zjarr sidomos pas botimit të dy shkrimeve të Fatos Lubonjës në vitin 1995, “Ne shqiptarët dhe kosovarët - ne kosovarët dhe shqiptarët”, dhe “Çështja e Kosovës dhe shqiptarët këndej e andje kufirit”. Këto shkrime shih në Fatos Lubonja, Liri e Kërcnuar. Tiranë: Botime Përpjekja, 1999, fq.273-281. Gjithashtu sot në Kosovë flamurtarë kryesorë në aspektin teorik të kësaj ideje është Nexhmedin Spahiu dhe deridiku Migjen Kelmendi. Për këtë shih artikullin e Nexhmedin Spahiut, “Kosova, ç’ka qenë, ç’është dhe si do të bëhet”, në Nexhmedin Spahiu, Drejt Kombit Kosovar. Mitrovicë, 2004, fq.2-13 si dhe intervistën e tij “Inat dhe mosdije”, Gazeta Express, 30.11.2005, fq. 6,7 (intervistues Artan Mustafa dhe Kosovë Gjoci). Ndërsa punimet e Migjen Kelmendit kryesisht janë të botuara këto vitet e fundit në revistën Java që e udhëheq vetë dhe e cila filloi të dal që nga fundi i vitit 2001 dhe bën përpjekje të promovimit të variantit gegë të gjuhës shqipe. Në të njëjtën revistë një kohë të gjatë u pat botuar fejtoni që trajtonte problematikën e identietit kosovar. Si reagim ndaj shkrimit të Nexhmedin Spahiut shih Mehmet Kraja, “Kosova e blasfemive te reja”, Koha Ditore, 28.09.1999. Për nevojën e zhvillimit të mëtejmë të standardit të gjuhës shqipe drejt konvergimit dhe jo drejt zhvillimeve divergjente shih Rexhp Mejdani, Kurthet e shtetit-komb. Tiranë: Toena, 2005, fq.147-149
[5] Arbën Xhaferi, “Barja e besnikërisë”, Koha Ditore, 27 e 28 nëntor, fq.12.
[6] Shih Thomas D.Musgrave, Self Determination and National Minorities. Oxford: Clarendon Press, 1997, fq.7, 8. Gjithashtu për përbërjen e popullatës së Perandorise Austriake sipas rexhistrimit të vitit 1910 të cilën e përbënin 24% gjerman, 19% hungarezë, 46% sllavët e jugut dhe ata perëndimorë, 6% rumunët dhe të tjerët 5%, shih në të njëjtën vepër fusnotën 27 cituar sipas Franjo Tuxhman, Nationalism in Contemporary Europe (1981), fq.14
[7] Ibid.
[8] Ibid. Për raportet e Bizmarkut me Austrinë shih gjithashtu Henri Kisingjer, Diplomacia. Tiranë: Shtëpia Botuese e Lidhjes së Shkrimtarëve, 1999, fq.130-133
[9] Ibid, fq.58.
[10] Shih Rexhep Ismajli, Standarde dhe identitete. Pejë: Dukagjini, 2003, fq.218.
[11] Ibid., fq.207.
[12] Ibid., fq.215.
[13] Ibid., fq.208.
[14] Shih për shembull Walken Conor, “A Nation is a Nation, is a State, is an Ethnic Group, is a...”, Ethnic and Racial Studies, 1/4 , 1978, fq. 379-88
[15] Shih Elie Kedourie, Nationalism. London: Hutchinson, 1960, fq. 71-81, 99-102.
[16] Shih Will and Ariel Durant, The Age of Napoleon: The Story of Civilization 11. New York: MJF Books, 1975, fq.667, 668.
[17] Ky model i krijimit të kombit njihet si nacionalizëm etnik përkundër modelit francez që konsiderohet nacionalizëm civil. Modeli italian anon më shumë nga modeli gjerman. Për këtë temë shih Rogers Brubaker, Citizenship and Nationhood. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1992, fq.184-9. Gjithashtu shih Hans Kohn, The Idea of Nationalism. New York: Macmillan, 1945, fq.231. Për faktin se nuk ka model të pastër, por se ato gjatë historisë janë përzier në vazhdimësi shih Anthony D. Smith, Nationalism and Modernism. London and New York: Routledge, 1998, fq.212.
[18] Shih Huge Seton-Watson, Nations and States. London: Methuen, 1977, fq.6-10. Per cilësimin e Kurdëve si komb shih Ted Robert Gurr dhe Barbara Harff, Ethnic Conflict in World Politics. Boulder, San Francisko, Oxford: Westview Press, 1994, fq.27-43.
[19] Shih Ismail Kadare dhe Ukshin Hoti, Bisedë përmes hekurash. Tiranë: Onufri, 2000, fq.171. Edhe Huntigtoni në veprën e cituar më lartë e trajton forcimin e identitetit amerikan në raport të drejtë me rrezikimin që ai identitet ka hasur. Në këtë mënyrë ai thekson se sulmet e 11 shtatorit kanë forcuar identitetin e zbehur amerikan kohët e fundit.
[20] Ismail Kadare, Kombi shqiptar në prag të mijëvjeçcarit të tretë. Tiranë: Onufri, 1998, fq.44
[21] Shih Rexhep Qosja, Çështja Shqiptare, fq.181-246
[22] Shih Ukshin Hoti, Filozofia politike e çështjes shqiptare. Prishtinë: UNIKOMB, 1997, fq.87-91. Gjithashtu shih Ejup Statovci, Të drejtat, liritë e njeriut dhe skllavërimi. Prishtinë: Bota e Re, 1999, fq.259-261.
[23] Për cilësimin e Kadaresë si gjeni i kombit dhe i Agollit si gjeni i popullit shih Ukshin Hoti, Filozofia Politike, fq.172, 173.
[24] Për zellin e futjes së këtyre vlerave në Prishtinë vitet 70-të e 80-të të shekullit të kaluar shih Arbën Xhaferi, “Bartja e besnikërisë”, fq.12
[25] Ideja e një gjuhe të re do të ishte e paqëndrueshme krejtësisht edhe në planin ekonomik. Të gjitha veprat e përkthyera në shqip do të duhej të ripërktheheshin, ndërsa edhe librat e rinj do të ishin më pastaj dedikuar një tregu tmerrësisht më të vogël se ky i tanishmi edhe ashtu i vogël e me probleme të shumta për shkak të rënies së kulturës së leximit në të gjitha trevat shqiptare.
[26] Shih Arbën Xhaferi, “Frika iracionale nga normalja”, Shekulli, intervistë (intervistoi Ylber Lili), 29.01.2004.
[27] Shih për defektet në këto raporte qëndrimet kritike të Mehmet Krajës në Mirupafshim në një luftë tjetër, fq.298-317. Gjithashtu për të njëjtin problem shih Rexhep Qosja, ”Frymë kritike apo gjedhe kritike”, Përpjekja, 4(2), 1995, fq.28-29
[28] Ibid, fq.300-302.
[29] Për historinë e identitetit evropian nga antikitetit e deri në ditët e sotme shih Edgar Morin, Evropa në mendje. Tiranë: Ora, 2001 (në origjinal vepra është kompletuar në vitin 1990, ndërsa new shqip është përkthyer nga Besnik Mustafaj)
[30] Shih Gianni Vattimo, “The European Union Faces the Major points of its Development”, në në Daniel Levy, Max Pensky dhe John Torpey (eds.), Old Europe, New Europe, Core Europe: Transatlantic Relations After the Iraq War. London&New York: Verso, 2005, fq.fq.28-33.
[31] Jurgen Habermas dhe Jacques Derrida, “February 15, or, What Binds European Together: Plea for a Common Foreign Policy, Beginning in Core Europe”, në Daniel Levy, Max Pensky dhe John Torpey (eds.), Old Europe, New Europe, Core Europe, fq.7-10.
[32] Adolf Muschg, “Core Europe; Thougts About the European Identity” në Daniel Levy, Max Pensky dhe John Torpey (eds.), Old Europe, New Europe, Core Europe, fq.24
[33] Habermas, Derrida, February 15, or, What Binds European Together, fq.4-7
[34] Umberto Eco, “An Uncertain Europe Between Rebirth and Decline” në Daniel Levy, Max Pensky dhe John Torpey (eds.), Old Europe, New Europe, Core Europe, fq.19.
[35] Shih Arbën Xhaferi, “Religjioni, politika dhe shqiptarët”, MM, viti i gjashtë i botimit, 8/9, 2005, fq.7-17.
[36] Për ndikimin e ekonomisë në konfliktet që paraqiten si fetare, prej kohës së Kryqëzatave e deri më sot, shih Loretta Napoleoni, “Modern Jihad: The Islamist Crusade”, SAIS Review, XXIII:2, 2003, fq. 53-69
[37] Përpjekja e shqiptarëve që të bëhen pjesë e kulturës evropiane daton që nga koha e Rilindjes Kombëtare. Për këtë shih Stefanaq Pollo, “Mbi problemin fetar gjatë Rilindjes Kombëtare”, në Stefanaq Pollo, Në gjurmë të historisë shqiptare 2. Tiranë: Instituti i Historisë, Akademia e Shkencave të Shqipërisë, 2003, fq. 15, 120-132. Poashtu shih Enis Sulstarova, “Oksidentalizmi i Shqipërisë” dhe “Fillesat e orientalizmit shqiptar”, Gëzim Krasniqi, “Elementi fetar në identitetin kombëtar shqiptar”, punim seminarik për lëndëm Historia dhe identiteti në Departamentin e Shkencave Politike dhe Administratës Publike të Universitetit të Prishtinës, si dhe Lulzim Mjeku, Kosova neoshqiptarizma për shekullin e ri. Prishtinë, 2001, fq.14.
[38] Për çështjen e identitetit qytetërues shqiptar, ndikimit të fesë në të dhe ndikimet e tjera kulturore shih Faton Abdullahu, Dimensionet e Identitetit Qytetërues: Kultura, Feja, Politika. Prishtinë: Rilindja, 1998. Eshtë interesant një konstatim i Abdullahut në të njëjtin libër fq.95 se “shqiptarët në Ballkan i takojnë Evropës dhe janë pjesë e qytetërimit perëndimor, më pak se që do të donin të jenë tillë...por se shqiptarët janë Evropë dhe i takojnë qytetërimit perëndimor, më shumë sesa për të tillë i ka pranuar ndonjëherë Evropa dhe të gjithë ata popuj që e përbëjnë qytetërimin perëndimor” Gjithashtu shih edhe Shkëlzen Maliqi, Shqiptarët dhe Evropa. Pejë: Dukagjini, 1994, fq.7-31, Maliqi konstaton se “ndërtimi i shoqërisë stabile mbi partikularitetet e brendshme është detyra më evropiane e shqiptarëve”. Për dilemat e orientimit qytetërues shqiptar dhe për pozitën e tyre të ndjeshme në udhëkryeqt në mes te Lindjes dhe Përendimit shih gjithashtu librin shumë të debatuar dhe kontraverz të Aurel Plasarit, Vija e Teodosit rishfaqet: Nga do t’ia mbajnë shqiptarët?. Tiranë: Marin Barleti, 1995 (botmi i parë i veprës është bërë më 1993). Për çështjen e orientimit proevropian të shqiptarëve të Kosovës dhe nevojës që në këtë linjë të ndihmohet çështja shqiptare edhe nga Tirana zyrtare shih të njëjtin libër fq.81-83.
[39] Për jorentabilitetin e shtetit të mundshëm të Kosovës shih Arbën Xhaferi, “Temat tabu”, Shekulli, 24.01.2004, “Frika iracionale nga normalja”, dhe “Kosovës duhet t’i ndërrohet emri”, Gazeta Express, intervistë (Astrit Gashi), 31.11.2005.
[40] Arbën Xhaferi, “Kosovës duhet t’i ndërrohet emri”.
[41] Shih Bahri Fazliu, Kundër mistifikimit për të vërtetën. Prishtinë: Çlirimi, 2001; gjithashtu shih “Bashkimi kombëtar zgjidhja e vetme e mundshme e çështjes shqiptare”, Çlirimi, nr.14, gusht 1994, Prishtinë; i njëjti artikull gjendet edhe në Liri a Vdekje: Përmbledhje artikujsh nga gazeta Çlirimi I (korrik 1993- shkurt 1996). Tiranë: Eurorilindja, 1998, fq.201-207. Në përgjithësi rreth elaborimit të idesë së bashkimit kombëtar shih të dy përmbledhjet e artikujve të Çlirimit (Liri a Vdekje: Përmbledhje artikujsh nga gazeta Çlirimi I (korrik 1993- shkurt 1996) dhe II (mars 1996 – gusht 1998). Gjithashtu shih edhe artikullin dhe dy intervistat e lartcekura të Arbën Xhaferit.
[42] Shih Dritëro Agolli, “Parathënie: Mesazhi i lartë i në libri”, në Liri a Vdekje. Përmbledhje artikujsh nga gazeta Çlrimi, Tiranë: Eurorilindja, 1998, fq.8.
Wed 30 Mar 2011, 23:21 nga erald nuhaj
» KU JANE POETET
Wed 12 Jan 2011, 20:37 nga shaban cakolli
» NJE GJAKE, NJI GJUHE
Sat 11 Dec 2010, 14:57 nga biligoa
» Alarm Ne IJRM gjendja kaotike
Wed 17 Feb 2010, 23:10 nga refik
» emblema e UKSH-se
Thu 17 Dec 2009, 02:12 nga UKA
» Faton Osmani dënohet tre vjet burgim si pjestar i AKSH-së !!
Thu 26 Nov 2009, 00:21 nga UKA
» REAGIM I AKSH-SË
Wed 28 Oct 2009, 23:52 nga AKSH
» A na duhet aleanc shqiptaro-kroate.
Tue 27 Oct 2009, 02:49 nga urani29
» MOSKOORDINIMI I FORCAVE VEPRIMTARE
Mon 26 Oct 2009, 02:06 nga AGU